Ayahuasca - το "θαυματουργό" ποτό του Αμαζονίου
Η Ayahuasca (προφέρεται Αϊαγουάσκα) είναι ένα ψυχοδραστικό αφέψημα ή τσάι που συνήθως συνδυάζει 2 η περισσότερα φυτά και πίνεται τελετουργικά σε θεραπευτικό ή/και πνευματικό/θρησκευτικό πλαίσιο. Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Νότια Αμερική και κυρίως στις φυλές του Αμαζονίου, ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες έχει ξεφύγει από το παραδοσιακό της πλαίσιο και έχει γίνει πολύ πιο προσβάσιμη, τόσο στις χώρες της Νότιας Αμερικής αλλά πλέον και σε άλλες ηπείρους.
Η ψυχοδραστική ουσία της Ayahuasca είναι τεχνικά η N,N-Διμεθυλοτρυπταμίνη (Ν,Ν-DMT ή απλα DMT), ωστόσο καθώς η μονοαμινοξειδάση, ένα ένζυμο που όλοι έχουμε στο σώμα μας, αποδομεί το DMT η κατανάλωση δια στόματος DMT δεν μπορεί να έχει ψυχοδραστική επίδραση. Όπως είπαμε πιο πριν όμως, η Ayahuasca είναι ένα αφέψημα φτιαγμένο από δύο (ή και περισσότερα μερικές φορές) φυτά.
Στην πιο διαδεδομένη και πιο παραδοσιακή εκδοχή της Ayahuasca τα δυο φυτά αυτά είναι τα φύλλα από το φυτο Psychotria Viridis (ή Chacruna) που περιέχουν (μεταξύ άλλων) DMT, και ένα αναρριχητικό φυτό με παχείς ξύλινους βλαστούς που λέγεται Banisteriopsis Caapi, ή αλλιώς Ayahuasca που μεταφράζεται σε “άμπελος/βλαστός των ψυχών/νεκρών“. Ναι, παρόλο που η φαινομενικά δραστική ουσία του ποτού φαίνεται να εντοπίζεται στα φύλλα του Psychotria Viridis (ή Chacruna), ο βλαστός του Banisteriopsis Caapi θεωρείται το βασικό συστατικό της Ayahuasca. Οι σαμάνοι υποστηρίζουν πως το Banisteriposis Caapi φέρει το πνεύμα της Ayahuasca (που σχεδόν πάντα αναφέρεται ως μια θηλυκή οντότητα) και πως το Chacruna απλά προσθέτει φως στην εμπειρία και τα οράματα. Δεν είναι ασυνηθιστο για σαμάνους να χρησιμοποιούν μόνο Caapi στις τελετές τους, ωστόσο ο συνδυασμός των 2 φυτών είναι πλέον πιο διαδεδομένος.
Τι περιέχει λοιπόν αυτό το φυτό; Μεταξύ άλλων τις β-καρβολίνες χαρμίνη και χαρμαλίνη που δρουν ως αναστολείς μονοαμινοξειδάσης (monoamine oxidase inhibitor - MAOI), επιτρέποντας την απορρόφηση DMT από το πεπτικό σύστημα, και την είσοδο του στο αίμα, και αισίως την ενεργοποίηση (αγωνισμός) των υποδοχέων σεροτονίνης 5ΗΤ-2Α στους οποίους "κουμπώνει", οι οποίοι βρίσκονται κατα κόρον στον εγκέφαλο και το έντερο μας.
Ανάλογα με την φυλή και περιοχή μπορεί να αναμειγνύονται και άλλα φυτά όπως Brugmansia/Datura/Toé (που περιέχει σκοπολαμίνη) ή Chaliponga (Diplopterys cabrerana) που περιέχει N,N-DMT όπως η Chacruna αλλά και όχι ασήμαντες ποσότητες 5-MEO-DMT με το οποίο θα ασχοληθούμε σε άλλο κείμενο.
Ο φαρμακολογικός αυτός συνδυασμός MAOI με DMT δεν συναντάται μόνο με φυτά της Νότιας Αμερικής. Β-καρβολίνες περιέχουν και οι σπόροι του Πήγανου (Peganum Harmala ή Syrian Rue) απο την επιστημονικη ονομασία του οποίου πήραν τα ονόματα τους η χαρμίνη και η χαρμαλίνη. DMT σε σημαντικές ποσότητες μπορούμε να βρούμε στις ξυλώδεις ρίζες του φυτού Mimosa Hostillis και τον κορμό του δέντρου Acacia Confusa. Οι συνδυασμοί που μπορούν να γίνουν με αυτά τα φυτά καλούνται ανάλογα της Ayahuasca, και λόγω προσβασιμότητας αποτελούν συνήθεις επιλογές για διάφορους πειραματιζόμενους και νεο-σαμάνους που συνεχίζουν να χτίζουν πάνω στην παράδοση και την μυθολογία αυτού του ποτού.
Πώς κατάφεραν λοιπόν Σαμάνοι στον Αμαζόνιο να ανακαλύψουν αυτό το συνδυασμό φυτών και την μεταξύ τους συνέργεια ανάμεσα στα δεκάδες χιλιάδες είδη φυτών που είχαν στη διάθεση τους; Η αλήθεια είναι οτι δεν γνωρίζουμε, όπως και δεν γνωρίζουμε λεπτομερώς την ιστορία της καθώς η γνώση σε αυτές τις φυλές μεταφερόταν κυρίως προφορικά από γενιά σε γενιά. Αν ρωτήσετε τους σαμάνους η απάντηση που θα πάρετε είναι οτι τα φυτά τους δίδαξαν για την Ayahuasca μέσα από τα όνειρα που τους προσφέρουν. Με βάση τα μέχρι τώρα αρχαιολογικά ευρήματα μπορούμε να βρούμε ενδείξεις χρήσης της 1000 χρόνια πίσω (εκεί χρονολογείται το παλαιότερο από τα ευρήματα, ένας σάκος φτιαγμένος από δέρμα αλεπούδων που βρέθηκε σε σπηλιές της Βολιβίας και περιείχε τα εν λόγω φυτά), αλλα δεν είναι απίθανο να έχει ακόμα παλαιότερη ιστορία, καθώς τον 16ο αιώνα, Χριστιανοί ιεραπόστολοι φαίνεται να ήταν μάρτυρες σε τελετές Ayahuasca τις οποίες χαρακτήρισαν ως έργο του Διαβόλου (περίεργο, δεν το περιμέναμε).
Η πνευματική παράδοση των φυλών που έκαναν και κάνουν χρήση Ayahuasca είναι κάτι κοντά στον ανιμισμό. Κατά τους σαμάνους, όλα τα φυτά έχουν ένα πνεύμα, και καταναλώνοντας αυτά τα φυτά τελετουργικά ο σαμάνος μπορεί να έρθει σε επαφή και να γνωρίσει τα πνεύματα αυτά και να μάθει από αυτά. Φυσικά αυτό δε σημαίνει οτι όλα τα πνεύματα και όλοι οι σαμάνοι είναι “καλοί”, και υπάρχει μεγάλη παράδοση μαύρης μαγείας, κατάρες, κλπ. Κατά της διάρκεια της τελετής, ένας από τους ρόλους του σαμάνου είναι να προστατεύσει τον χώρο και τους συμμετέχοντες από κακά πνεύματα/κακές ενέργειες.
Η εμπειρία συνάντησης με πνεύματα ή οντότητες (entities) είναι πολύ συχνό φαινόμενο της Ayahuasca (και όχι μόνο), ωστόσο η ερμηνεία αυτών των εμπειριών εναπόκειται στον καθένα. Οι σαμάνοι έχουν το δικό τους πνευματικό πλαίσιο, αλλά αυτό δεν το καθιστα “το σωστό” οπτικό πρίσμα ερμηνείας αυτών των εμπειριών. Κατά τον γράφοντα, οι εμπειρίες αυτές, τα “μέρη” που ενδέχεται κάποιος να “ταξιδέψει”, οι οντοτητες και τα πνευματα με τα οποία μπορεί να έχει επαφή και επικοινωνία, και οι ιστορίες στις οποίες μπορεί να είναι συμμετέχων η παρατηρητής, όπως τα όνειρα, αποτελούν εκδηλώσεις του προσωπικού υποσυνείδητου και ίσως - αν δεχτούμε τις θεωρίες του Carl Jung - του συλλογικού ασυνείδητου.
Πως μοιάζει λοιπόν μια τελετή Ayahuasca; Στην πιο παραδοσιακή της μορφή, θα ήταν μια τελετή ίασης όπου τις περισσότερες φορές ο ασθενής δεν θα λάμβανε καν το ποτό. Το ποτό θα το έπινε ο σαμάνος για να διαγνώσει τον ασθενή. Ωστόσο, στις σύγχρονες τελετές τόσο οι συμμετέχοντες όσο και οι σαμάνοι (και οι βοηθοί τους) θα πιούν (μερικές φορές λιγότερο από τους συμμετέχοντες).
Η τελετή παραδοσιακά γίνεται την νύχτα, οι σαμάνοι που έχουν ετοιμάσει το ποτό το ευλογούν και το προσφέρουν στους συμμετέχοντες με τους οπαίους (ιδανικά) έχουν μιλήσει κατ ιδίαν τις προηγούμενες μέρες για να καταλάβουν την ιστορία, τις ανάγκες τους και τί τους φέρνει εκεί. Η γεύση του ποτού είναι μάλλον οτι πιο άσχημο έχει βάλει κάποιος στο στόμα του (ελπίζω δηλαδή), και η υφή του είναι κάπως πηχτή. Αφού κληθεί κάποιος/α να πιει, σηκώνεται από το στρώμα, πάει στον/στους σαμάνους, πίνει (όσο του προτείνουν ή/και όσο πιστεύει οτι χρειάζεται), και επιστρέφει στο στρώμα του/της. Όταν πλέον έχουν πιεί όλοι, τα λιγοστά κεριά σβήνουν και πέφτει πλήρες σκοτάδι. Συνήθως στην αρχή επικρατεί ησυχία (όση ησυχία μπορεί να επικρατεί σε μια ζούγκλα αν η τελετή λαμβάνει χώρα στον Αμαζόνιο) όσο περιμένουν όλοι (και οι σαμάνοι) την αρχή της επίδρασης. Οι σαμάνοι (και όσοι από τους συμμετέχοντες θέλουν) μπορούν να καπνίσουν Mapacho (μαπάτσο) που είναι κάτι σαν άγριος ξάδερφος του καπνού/tobacco και θεωρείται επίσης ιερό φυτό για την παράδοση τους. Καθώς η νύχτα προχωρά και η ενέργεια αλλάζει, οι σαμάνοι θα αρχίσουν να τραγουδούν τα τραγούδια τους (Ίκαρος - Ikaros) τα οποία είναι προϊόντα προηγούμενων εμπειριών τους - δηλαδή τους "ήρθαν" εν μέσω κάποιας εμπειρίας. Οι ίδιοι θα σου πουν οτι τα φυτά (που καταναλώνουν) τους τα δίδαξαν. Η γλώσσα στην οποία τραγουδούν είναι ένα μείγμα Ισπανικών, παραδοσιακών γλωσσών των φυλών στις οποίες ανήκουν (είναι και πολλές) και "η γλώσσα των φυτών" (γλωσσολαλία). Η τελετή κρατάει περίπου 4 με 5 ώρες (η επίδραση της Ayahuasca είναι 3-6 ώρες), κατά τις οποίες πολλά μπορούν να συμβούν, τόσο στο σώμα (ναυτία, εμετός, διάρροια, ρίγη, τρέμουλο, κλπ) όσο και στο μυαλό (πχ οράματα, αναμνήσεις, "θαμμένα" συναισθήματα να βγαίνουν στην επιφάνεια, ακόμα και πλήρης "θάνατος" του Εγώ). Οι σαμάνοι "κατευθύνουν" την τελετή στο σύνολο της και συνήθως αφιερώνουν και χρόνο στον εκάστοτε συμμετέχοντα για να του τραγουδήσουν το τραγούδι που πιστεύουν οτι χρειάζεται να ακούσει με βάση την ιστορία του. Στη μέση της τελετής μπορεί να δοθεί η ευκαιρία για δεύτερη δόση για όποιον θεωρεί οτι δεν πήρε αρκετό. Κατά το τέλος της τελετής (μεσάνυχτα ή και πιο αργά) συνήθως οι συμμετέχοντες θα μείνουν ξύπνιοι σε μια μετα-τελετουργική ατμόσφαιρα όπου μοιράζονται τις εμπειρίες τους, οι οποίες μπορεί να ήταν από εκστατικές, θεραπευτικές γεμάτες φως, μέχρι εφιαλτικές με άσχημες σκέψεις και συναισθήματα, απειλητικά οράματα και όλα αυτά συνδυασμένα με ναυτία, εμετό και άλλα δυσάρεστα σωματικά φαινόμενα. Ωστόσο, συνήθως, με την σωστή καθοδήγηση (βλέπε set and setting) ακόμα και οι πολύ δύσκολες αυτές εμπειρίες μπορούν να αποβούν θεραπευτικές εν τέλει. Η Ayahuasca - λένε - θα σου δώσει αυτό που χρειάζεται, όχι αυτό που θες, και μερικές φορές αυτό που χρειάζεται δεν είναι καθόλου ευχάριστο.
Ο εμετός είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας τελετής Ayahuasca, και στα Αγγλικά ονοματίζεται “purge” (purga στα Ισπανικά) που στα ελληνικά μπορεί να μεταφραστεί ως κάθαρση/ απομάκρυνση/ απαλλαγή/ εξαγνισμός. Δεν είναι δεδομένο οτι θα συμβεί αλλά συμβαίνει στους περισσότερους. Κατά τον εμετό, τόσο συμβολικά αλλά και στην πραγματικότητα, δεδομένου του πόσο ισχυρά μπορεί να βιωθούν τέτοιοι συμβολισμοί, τελείται μια κάθαρση των αρνητικών συναισθημάτων. Παρόλο που η ναυτία και ο εμετός δεν είναι ευχάριστες αισθήσεις, αυτό το κομμάτι της τελετής αποτελεί για πολλούς την “κορύφωση” της θεραπευτικής διαδικασίας.
Γιατί κάποιος να βάλει λοιπόν τον εαυτό του σε αυτή τη διαδικασία; Σίγουρα όχι “για πλάκα” η για διασκέδαση. Η εμπειρία ακόμα και στις καλύτερες εκδοχές της είναι μια δύσκολη εμπειρία. Οι περισσότεροι που λαμβάνουν μέρος σε τέτοιου είδους τελετές συνήθως πάσχουν από κάποιο ψυχικό/πνευματικό νόσημα (αγχώδης διαταραχή, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες κλπ) ή ακόμα και φυσικά νοσήματα (όπως χρόνιοι πόνοι, δερματικά θέματα, καρκίνο, διαβήτη κλπ) χωρίς αυτό να σημαίνει οτι δεν υπάρχουν και πολλοί που είναι απλά περίεργοι να εξερευνήσουν τόσο μια τοσο δραστικά διαφορετική κουλτούρα, αλλά και τον εσωτερικό τους κόσμο.
Όσον αφορά τα ψυχικά νοσήματα, όπως και με άλλες ψυχοδηλωτικές ουσίες, η δράση δεν είναι φαρμακολογική και αυτό που εν τέλει δείχνει να βοηθάει είναι η εμπειρία που ο συνδυασμός ουσιών και τελετής προκαλεί. Όσον αφορά σωματικά νοσήματα, χρειάζεται πολλή έρευνα ακόμα καθώς δεν έχουμε ακόμα επαρκή στοιχεία για τον ή τους τρόπους δράσης της Ayahuasca στο σώμα, ωστόσο υπάρχουν καταγεγραμμένες ιστορίες ανθρώπων που ξεπέρασαν καρκίνους και άλλα νοσήματα ή χρόνιους πόνους και ενοχλήσεις. Υπάρχουν πολλαπλές μαρτυρίες ανθρώπων που “εντόπισαν και αντιμετώπισαν” παγιδευμένα τραύματα, συναισθήματα και αναμνήσεις που “κουβαλούσαν” στο σώμα τους κατά τη διάρκεια της εμπειρίας, τα οποία μπορεί να εκφράζονταν ως πόνοι ή άλλες ασθένειες ή ενοχλήσεις. Ίσως αυτό να είναι μια ένδειξη για το πόσο άρρηκτα συνδεδεμένο είναι το μυαλό με το σώμα και πως η έννοια μιας “ψυχοσωματικής” πάθησης μπορεί να είναι απολύτως τεκμηριώσιμη επιστημονικά στο μέλλον.
Τι κινδύνους ενέχει; Πέρα από τους “κλασικούς” κινδύνους όλων των ψυχοδηλωτικών που είναι ψυχολογικής φύσεως και συνήθως ελαχιστοποιούνται με το κατάλληλο περιβάλλον και επίβλεψη/καθοδήγηση, η αναπόφευκτη χρήση MAOIs στο μείγμα αντενδείκνυται αυστηρά (με κίνδυνο θανάτου) σε περίπτωση που κάποιος παίρνει κάποια φαρμακευτική αγωγή (πχ αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά, παυσίπονα κλπ). Επίσης υπάρχουν κάποιες τροφές που θα πρέπει να αποφευχθούν, κυρίως τροφές που περιέχουν τυραμίνη όπως τυριά, και διάφορα παστά και ζυμωμένα φαγητά (κρέας, μπύρα, προϊόντα ζύμωσης σόγιας κλπ). Επίσης άτομα με ιστορία ψυχιατρικών διαταραχών όπως η σχιζοφρένεια καλό θα ήταν να αποφεύγουν κάθε είδους ψυχοδηλωτική ουσία.
