Στην σημερινή επιστήμη της Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας είναι ευρύτατη πρακτική να δίνεται έμφαση στην χρονική περίοδο μετά την γέννηση και ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της ζωής, που θεωρούνται καθοριστικά για την ψυχική εξέλιξη και ανάπτυξη του ατόμου. Ένας ψυχολόγος με ανοιχτό μυαλό, μπορεί να αναρωτηθεί αν τα πράγματα ξεκινούν πιο πριν και συγκεκριμένα κατά την κύηση-εγκυμοσύνη. Στο παρόν άρθρο θα δούμε τί έρευνες έχουν γίνει σε αυτό το πεδίο και πώς δηλαδή η περίοδος της εγκυμοσύνης και γεγονότα που συμβαίνουν στην εγκυμονούσα μητέρα τότε, επηρεάζουν το έμβρυο και στην μετέπειτα του ζωή. Με τα φαινόμενα πριν, κατά και μετά την γέννα ασχολείται η περιγεννητική ψυχολογία και η περιγεννητική ιατρική και εμβρυολογία. Η περιγεννητική ψυχολογία είναι ένας σχετικά άγνωστος κλάδος της ψυχολογίας πού μελετά την περίοδο της κύησης, το γεγονός της γέννας και την επίδραση της στην ψυχολογική ανάπτυξη του εμβρύου.

Γνωρίζουμε σήμερα την θέση της ιατρικής οτι η περίοδος της εγκυμοσύνης είναι θεμελιώδης σημασίας από βιολογικής άποψης για την φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου πχ οι εγκυμονούσες δεν μπορούν να λάβουν συγκεκριμένα φάρμακα λόγο πιθανών βλαβών στο έμβρυο. Με ένα ανάλογο μοτίβο ξέρουμε πλέον ότι και σε ψυχολογικό επίπεδο η συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση της μητέρας μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη του παιδιού. Συγκεκριμένα έρευνες βασισμένες σε εγκυμονούντα πειραματόζωα σε περιβάλλον έντονου στρές, έρευνες πάνω σε έγκυες γυναίκες που την περίοδο εκείνη ζούσαν σε πολύ στρεσογόνα περιβάλλοντα όπως : πόλεμος, τρομοκρατικές επιθέσεις, πείνα εδειξαν τις αρνητικές επιδράσεις του στρές της μητέρας στο έμβρυο. Οι αρνητικές επιδράσεις αφορούν την ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού, τα στρεσαρισμένα έμβρυα γίνονται ενήλικες με προδιάθεση για αγχωτικές και καταθλιπτικές διαταραχές, κατάχρηση ουσιών, προβλήματα με την κοινωνικοποίηση, υπέρταση κ.α. Κοιτώντας στο παρελθόν οι πρώτες έρευνες έγιναν από τον Οττο Ρανκ, έναν μαθητή του Φρόυντ, όπου πρώτος μελέτησε το τραύμα της γέννας και την επίπτωση του τραύματικου αυτού γεγονότος στους ανθρώπους και διεξήγαγε μια ενδελεχή μελέτη όπου βρήκε οτι λαοί σε όλη την υφήλιο δημιούργησαν μύθους, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, ξεκάθαρα επηρεασμένοι από την εμπειρία της γέννας. Για τον Rank δε, ο τραυματισμός της γέννησης αποτελεί τον πυρήνα των νευρώσεων.

Στην συνέχεια την δεκαετία του 1960 και του 1970 διάφοροι ψυχολόγοι, ψυχίατροι ιατροί και μαίες έκαναν τις έρευνες τους στην περιγεννητική ψυχολογία ο καθένας-καθεμία από διαφορετική οδό. Μια νοσοκόμα μαία η Rubin που έκανε το διδακτορικό της στο πανεπιστήμιο του Σικάγο την δεκαετία του 1970 ήταν η πρώτη που μελέτησε τον περιγεννητικό δεσμό μεταξύ εμβρύου και μητέρας πριν την γέννα, ανέπτυξε την ανάλογη θεωρία (Theory of Prenatal Attachment) και προσπάθησε να συσχετίσει την θεωρία του Bolby και της Ainsworth (attachment theory) μεταθέτοντας όμως την απαρχή του μητρικού δεσμού κατά την διάρκεια της κύησης. Παράλληλα ο ψυχίατρος δόκτωρ Αθανάσιος Καυκαλίδης Αιγυπτιώτης Έλληνας έκανε ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες σε συνδυασμό με ψυχοδηλωτικές ουσιες σε κλινική του Καΐρου. Μέσα από τις συνεδρίες, αυτοψυχογνωσίας όπως ο ίδιος τις ονόμαζε, εμφανίστηκαν σε κάθε κλινική περίπτωση, εμπειρίες και αναφορές που είχαν να κάνουν με την περιγεννητική περίοδο των ατόμων και του τραυματικού γεγονότος της γέννησης τους. Υπήρξε δε, σύμφωνα με το Καυκαλιδη όχι μόνο ανάμνηση και γνώση των γεγονότων της εγκυμοσύνης, αλλα και σοβαρή σχέση μεταξύ δυσκολιών κατά την κύηση (πχ στρεσογόνα συμβάντα, απόρριψη ) με αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογική ανάπτυξη- ζωή των ατόμων.

Μέσω αυτών των εμπειριών στις συνεδρίες ο δόκτωρ Καυκαλίδης ανέπτυξε την θεωρία του σχετικά με την απορριπτική και αποδεκτική μήτρα, δηλαδή κάποια άτομα δημιούργησαν έναν δεσμό με την μητέρα που βασιζόταν στην αποδοχή και άλλα σε απόρριψη είτε της υπάρξεως τους είτε του φύλου τους. Αυτές οι απορριπτικές εμπειρίες κατά την κύηση δημιουργούν κατά τον Καυκαλίδη έναν νοητικό μηχανισμό που επενδύετε και με ανάλογου ύφους εμπειρίες από την μετέπειτα ζωή του ατόμου και δημιουργεί ένα νοητικό φίλτρο στην αντίληψη του  πχ ένα άτομο που δέχτηκε απόρριψη ενώ ήταν έμβρυο στην συνέχεια αν υπάρξουν αρκετές και σημαντικές ανάλογες απορριπτικές εμπειρίες θα φιλτράρει τον κόσμο μέσα από ένα απορριπτικό σχήμα δηλαδή θα νιώθει αποσυνδεδεμένος απο αλλα άτομα, συναισθηματική στέρηση, εγκατάλειψη και άλλα παρόμοιου ύφους αισθήματα και γνώσεις. Αυτό το σημείο των θεωριών του Καυκαλίδη θυμίζει έντονα τα γνωστικά σχήματα που σύμφωνα με την γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία αποτελούν την βάση της προσωπικότητας μας και αντιλαμβανόμαστε τον κοσμο υπό το πρίσμα τους. Άλλοι ψυχίατροι και ψυχολόγοι πού ασχολήθηκαν με την περιγεννητική ζωή των άσθενων τους ηταν ο Dr Stanislav Grof και ο Frank Lake, στην Αμερική και Αγγλία αντίστοιχα. Και αυτοί χρησιμοποίησαν ψυχοδηλωτικά φάρμακα σε συνδυασμό με ψυχαναλυτικές μεθόδους και έφτασαν σε ανάλογα συμπεράσματα.

Κατόπιν ανάλυσης των συμπερασμάτων και εμπειριών απο τις ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες με τους ασθενείς τους συμπέραναν ότι η μνήμη της ενδομήτριας ζωής δεν χάνεται, παραμένει αποθηκευμένη μέσα στους νευρώνες μας σε ασυνείδητη μορφή και επηρεάζει τους ασθενείς στην καθημερινή ζωή τους. Οι παραπάνω ψυχίατροι χρησιμοποίησαν ψυχοδηλωτικές ουσίες ως εργαλεία υποβοήθησης της ψυχοθεραπευτικής δρασης αλλα και σαν εργαλεία επαναφοράς τραυματικών μνημών του ατόμου, στο εδώ και τώρα της συνεδρίας. Επίσης τα ψυχοδηλωτικά χρησιμοποιήθηκαν σαν καταλύτες (επιταχυντές ) ψυχολογικών διεργασιών και βοήθησαν τους ασθενείς, όχι μόνο να κατανοήσουν βαθύτερες αιτίες των ψυχολογικών προβλημάτων τους αλλά με την κατάλληλη υποστήριξη απο ψυχοθεραπευτές, να αλλάξουν τρόπο σκέψης, συμπεριφοράς, βλαβερές συνήθειες κ.α. Με αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα και ελπιδοφόρα ευρήματα η έρευνα στην περιγεννητική ψυχολογία φυσικά δεν έχει τελειώσει, αντιθέτως οι έρευνες συνεχίζονται πιο έντονα από ποτέ!

Μια κατεύθυνση που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν μελλοντικές έρευνες στο θέμα θα ήταν σχετικά με την θεωρία της απορριπτικής μήτρας του Καυκαλίδη, θα μπορούσε να τεθεί σαν ξεχωριστή μεταβλητή και να διερευνηθεί περαιτέρω η επίδραση της στην ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού.

Ίσως τελικά θα έπρεπε να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις έγκυες, ίσως ακόμα θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα νομικό πλαίσιο προστασίας και υποστήριξης της εγκύου από το κράτος, να της παρέχεται ψυχολογική, κοινωνική, οικονομική και οποιαδήποτε άλλη βοήθεια ώστε να δημιουργήσει έναν ασφαλή δεσμό με το παιδί της. Επεμβαίνοντας βοηθητικά και υποστηρικτικά σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο αυτό θα ήταν ωφέλιμο για το σύνολο της κοινωνίας σε κάθε επίπεδο διότι θα μπορούσαμε να αποφύγουμε την δημιουργία ατόμων με ποικίλα προβλήματα προλαμβάνοντας εξαρχής και οχι επεμβαίνοντας μετά από χρόνια όταν τα ψυχολογικά προβλήματα του ατόμου θα έχουν επιδεινωθεί και εδραιωθεί βαθύτατα μέσα στην ψυχοσύνθεση του.

Ας θυμηθούμε τα λόγια του Ιπποκράτη οτι κάλλιον προλαμβάνειν, παρά θεραπεύειν!